Χιλιάδες προσκυνητές, γονατιστοί, με ένα τάμα στο χέρι στέκονται ώρες στην ουρά για να προσκυνήσουν τη Θαυματουργή εικόνα, αναζητώντας παρηγοριά, δύναμη και στήριξη από τη Παναγία.
Ενα επιβλητικό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, που αποτελεί το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους βρίσκεται σε περίοπτη θέση στη Χώρα της Τήνου και γιορτάζει κάθε Δεκαπενταύγουστο.
Αν και η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό και όχι στη Κοίμηση της Θεοτόκου, η προσοχή όλων αυτές τις ημέρες είναι στραμμένη στη Τήνο, λόγω του τορπιλισμού του «Ελλη» που σήμανε την έναρξη του Πολέμου για την Ελλάδα.
Η θαυματουργή εικόνα Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας.
Λέγεται ότι είδε τρεις Κυριακές το ίδιο όνειρο και παρακίνησε τον Μητροπολίτη της Τήνου Γαβριήλ να οργανώσει ανασκαφές στον αγρό του Αντωνίου Δοξαρά, στη Χώρα.
Οι πιστοί ανταποκρίθηκαν και στις αρχές Σεπτεμβρίου 1822 ξεκίνησαν οι ανασκαφές. Εικόνα δεν βρέθηκε και οι εργασίες σταμάτησαν προσωρινά, ομως άρχισαν και πάλι λίγους μήνες αργότερα, ένας εργάτης από τον Φαλατάδο, ψάχνοντας με την αξίνα του, σπάει στα δύο την εικόνα ανάμεσα στη Θεοτόκο και τον Αρχάγγελο.
Ηταν 30 Ιανουαρίου 1823 όταν ανακαλύφθηκε και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και το ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.
Στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Τήνου, η Μεγαλόχαρη απεικονίζεται σε στάση προσευχής να προφέρει τα λόγια από ένα ανοιχτό βιβλίο. Απέναντί της είναι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ που κρατάει στα χέρια του έναν κρίνο ο οποίος συμβολίζει την αγνότητα, ενώ το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού κατεβαίνει από τον ουρανό.
Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο ήρωες της επανάστασης για να προσκυνήσουν.
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας.
Η επιλογή του ρυθμού της εκκλησίας είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο
Επικεφαλής της οικοδόμησης ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας της εποχής, ο Ευστράτιος Εμμανουήλ Καλονάρης, Τήνιος εγκατεστημένος στη Σμύρνη, από όπου και ονομάσθηκε «Σμυρναίος». Αυτός σχεδίασε τον ναό, μαζί με τα αρχικά του προσκτίσματα, το (πρώτο) καμπαναριό, τα αρχιτεκτονικά διακοσμήματα και διηύθυνε τις εργασίες. Ακολουθώντας τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του νησιού και εντάσσοντας σε αυτά καινοτομίες από τη δυτική και τη μικρασιατική παράδοση, δημιούργησε ένα μοναδικό οικοδόμημα, ειδικά σχεδιασμένο να δέχεται προσκυνητές.
Στα αριστερά της εισόδου από την κεντρική πύλη βρίσκεται το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως και παντού στο εσωτερικό.
Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου.
Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου.
Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Πρωταγωνιστεί κάθε Δεκαπενταύγουστο
Ηδη από τις αρχές Αυγούστου στον προαύλιο χώρο, γίνονται παρακλήσεις, η μία μετά την άλλη.
Παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών συρρέουν.
Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου το νησί «βουλιάζει. Πραγματοποιείται με όλες τις τιμές η Αρχιερατική Λειτουργία στον Ναό της Μεγαλόχαρης, επίσημοι επιβαίνουν σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού και ρίχνουν στεφάνια, έξω από το λιμάνι, στο σημείο που τορπιλίστηκε το ” Ελλη” στις 15 Αυγούστου 1940, ενώ ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση.